Đánh giá tổng quát kết quả thực hiện các nhiệm vụ của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong nhiệm kỳ khóa XII, tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng tuy khẳng định: “Công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí chuyển biến mạnh mẽ, có bước đột phá, quyết liệt, có hiệu quả, ngày càng đi vào chiều sâu, gắn kết chặt chẽ giữa "xây" và "chống" nhưng “ …tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực trong khu vực hành chính, dịch vụ công chưa được đẩy lùi” ⁽¹⁾. Ngày 30/6/2022, trong bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực tại Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực giai đoạn 2012 - 2022 cũng đã thẳng thắn thừa nhận: “ Tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực trong khu vực hành chính, dịch vụ công chưa được ngăn chặn có hiệu quả” ⁽²⁾. Có thể thấy hạn chế này đã làm ảnh hưởng trực tiếp đến tính toàn diện của những kết quả phòng, chống tham nhũng, tiêu cực và sự nỗ lực, ý chí quyết tâm loại trừ tham nhũng, tiêu cực ra khỏi đời sống chính trị - kinh tế - văn hóa, xã hội mà Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đang kiên quyết, kiên trì thực hiện.

      Tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực xảy ra trong khu vực hành chính, dịch vụ công được đề cập trong Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã chỉ ra thực trạng tồn tại của các hành vi cửa quyền, hách dịch, đòi hỏi, sự cản trở, gây khó khăn, phiền hà, không thực hiện đúng chức trách của những cán bộ, công chức, viên chức trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, công vụ, giải quyết công việc cho cá nhân, tổ chức khác nhằm thỏa mãn những nhu cầu hay để có được những lợi ích vật chất, lợi ích phi vật chất nhất định cho riêng cá nhân mình. Đây chính là những biểu hiện cụ thể của chủ nghĩa cá nhân, của sự suy thoái về tư tưởng chính trị, phẩm chất đạo đức, lối sống cần phải được ngăn chặn, chấm dứt. Tình trạng này cho thấy rõ:

       Thứ nhất: Việc khẳng định “tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực xảy ra trong khu vực hành chính, dịch vụ công chưa được đẩy lùi” chính là sự phản ánh mức độ khá phổ biến và tính đa dạng, nảy sinh trong hầu hết các lĩnh vực quản lý nhà nước về kinh tế, văn hóa, xã hội, đất đai, xây dựng, giao thông, giáo dục, y tế… làm ảnh hưởng đến uy tín, vị thế, vai trò lãnh đạo của Đảng, làm suy giảm hiệu lực, hiệu quả quản lý và tính đúng đắn trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, của chính quyền các cấp, làm tha hóa đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, cản trở quá trình phát triển kinh tế - xã hội, làm giảm sút niềm tin và xâm phạm đến các quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp của nhân dân đã được Hiến pháp và pháp luật bảo đảm.

       Thứ hai: Tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực trong khu vực hành chính, dịch vụ công được biểu hiện cụ thể ở các dạng hành vi cửa quyền, hách dịch, đòi hỏi, sự cản trở, gây khó khăn, phiền hà… đã thể hiện rõ tính công khai trái pháp luật của hoạt động công vụ và ý thức coi thường pháp luật của một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức trong hoạt động công vụ. Cụ thể là vi phạm các quy định của Đảng về những điều đảng viên không được làm và trái với mục đích “trong sạch, hiện đại, chuyên nghiệp và phục vụ nhân dân” của nền hành chính nhà nước, vi phạm các nguyên tắc của hoạt động công vụ, các nghĩa vụ, trách nhiệm và các chuẩn mực đạo đức “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” đã được quy định tại các Điều 3, 8, 9, 10, 15 Luật Cán bộ, công chức năm 2008, sửa đổi, bổ sung năm 2019, mà bất kỳ cán bộ, công chức, viên chức nào cũng phải tuân thủ.

       Thứ ba: Những lợi ích mà cán bộ, công chức, viên chức có được thông qua việc thực hiện hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực do vậy cũng luôn là những lợi ích bất hợp pháp. Những lợi ích bất hợp pháp này xét dưới góc độ đấu tranh phòng, chống tham nhũng về nguyên tắc pháp lý đều sẽ bị và phải bị tịch thu sung ngân sách nhà nước, bồi thường, bồi hoàn… theo quy định của pháp luật dân sự, kinh tế, hành chính, hình sự. Nhưng nếu so sánh về mức độ hậu quả kinh tế do các vụ việc tham nhũng gây ra thì giá trị của các lợi ích do hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực đem lại cho cán bộ, công chức, viên chức là khá nhỏ nên thường được gọi là “tham nhũng vặt”. Tuy nhiên, những hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực xảy ra trong khu vực hành chính, dịch vụ công do cán bộ, công chức, viên chức thực hiện trong quá trình thực thi công vụ để được hưởng những lợi ích không lớn có thực sự là “tham nhũng vặt”? Câu trả lời chắc chắn sẽ là “không”, vì:

       Một là, dù tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực và hậu quả xảy ra là không lớn và có thể chưa đến mức phải truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng cách gọi “tham nhũng vặt” ở khía cạnh ngôn ngữ chỉ là để phân biệt với các hành vi, vụ việc tham nhũng lớn, có tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi và gây ra hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng.

       Hai là, trong khoa học pháp lý nói chung và thực tiễn quy định của pháp luật về phòng, chống tham nhũng cũng như của Bộ Luật hình sự Việt Nam qua các lần sửa đổi, bổ sung hoàn thiện từ trước đến nay chưa bao giờ đề cập hay tồn tại bất cứ quy định cụ thể nào để làm rõ khái niệm “tham nhũng vặt” vì bất kỳ hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn của người có chức vụ quyền hạn vì vụ lợi đều bị xác định là tham nhũng, bất kể vụ việc là lớn hay nhỏ, xảy ra ở bộ, ngành, trung ương hay ở cơ sở...

       Ba là, tuy tính chất, mức độ nguy hiểm và hậu quả của việc thực hiện hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực là không lớn nhưng tác hại về chính trị - xã hội - pháp lý mà những hành vi này gây ra là không hề nhỏ. Chúng đang trực tiếp làm mất niềm tin của nhân dân vào đường lối lãnh đạo đúng đắn của Đảng, quản lý của các cơ quan nhà nước, các cấp chính quyền, ảnh hưởng đến uy tín và vị thế của Việt Nam trong các quan hệ quốc tế. Làm méo mó, sai lệch tính công khai, minh bạch, nhân văn của các dịch vụ công, chính sách, pháp luật của nhà nước, làm suy thoái quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước, làm suy giảm chất lượng nguồn nhân lực, cản trở quá trình cải cách, đổi mới của nhà nước, thất thu các khoản thuế cho ngân sách nhà nước. Hơn thế, hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực còn phá hoại các chuẩn mực, giá trị đạo đức xã hội, truyền thống tương thân tương ái của dân tộc, của con người Việt Nam, phá hoại khối đoàn kết, tính cố kết cộng đồng dân cư ở cơ sở, qua đó tác động, thúc đẩy sự phân hóa, phân tầng xã hội…

      Từ những vấn đề được phân tích nêu trên, có thể khẳng định: tiếp tục đấu tranh phòng, chống tham nhũng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam vẫn là yêu cầu bức thiết, sống còn của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Chính vì vậy, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã xác định nhiệm vụ thứ 9 trong 10 nhiệm vụ xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng là: “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí”, trong đó chỉ rõ: “ Công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng, củng cố hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc” ⁽²⁾ . Do vậy, phải tiếp tục kiên quyết, kiên trì đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng với quyết tâm chính trị cao hơn, hành động mạnh mẽ, triệt để, hiệu quả hơn, nhất là trong đấu tranh phòng, chống và tiến tới loại trừ tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực trong khu vực hành chính, dịch vụ công.

       1. Tiếp tục đẩy mạnh và kiên trì thực hiện công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức.

      Tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực dù lớn hay nhỏ đều có nguyên nhân nảy sinh từ những tư tưởng, nhận thức về chính trị sai lệch, từ sự suy thoái về phẩm chất, đạo đức, lối sống và được biểu hiện cụ thể trong thực tế khách quan là các hành vi lạm dụng, lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mỗi đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức trong quá trình thực thi công vụ vì vụ lợi. Do vậy, tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục là nhóm biện pháp tác động mà trước là nâng cao nhận thức chính trị, tư tưởng đúng đắn và ý thức tu dưỡng, rèn luyện, thực hành đạo đức cách mạng để mỗi đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức thấy rõ bổn phận và trách nhiệm phục vụ nhân dân của mình, sau là hình thành và tự điều chỉnh hành vi thực thi nhiệm vụ, công vụ theo các chuẩn mực đạo đức, pháp luật, đảm bảo bản lĩnh vững vàng trước khó khăn, thách thức và không bị cám dỗ bởi các lợi ích bất hợp pháp do hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực mà có được. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã nêu rõ: “ Tiếp tục đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục, tạo sự tự giác, thống nhất cao về ý chí và hành động trong cán bộ, đảng viên và nhân dân về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, trước hết là sự gương mẫu, quyết liệt của người đứng đầu cấp uỷ, cơ quan, tổ chức, đơn vị, địa phương; kiên trì giáo dục, rèn luyện đức tính liêm khiết, xây dựng văn hoá tiết kiệm, không tham nhũng, lãng phí, trước hết trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức” ⁽³⁾. Có thể nói, việc thực hiện tốt công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức gắn với đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" hiệu quả sẽ góp phần xây dựng thành công văn hóa “không muốn và không cần tham nhũng” trong hoạt động thực thi công vụ của mỗi cán bộ, công chức, viên chức và trong cả khu vực hành chính, dịch vụ công.

       2. Loại trừ các điều kiện tồn tại của tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực.

      Có thể thấy các hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực vẫn hiện hữu phổ biến trong khu vực hành chính, dịch vụ công mà chưa bị loại trừ là do nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên nhân khách quan và chủ yếu là những bất cập, hạn chế, sơ hở, những khoảng trống, lỗ hổng của cơ chế, thể chế chính sách, pháp luật trong quản lý các lĩnh vực kinh tế - xã hội. Đây chính là điều kiện then chốt, quyết định cho sự tồn tại của hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực trong khu vực hành chính, dịch vụ công. Vì vậy, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã yêu cầu phải: “ Khẩn trương xây dựng, hoàn thiện và kịp thời khắc phục những bất cập trong các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước về quản lý kinh tế - xã hội và phòng, chống tham nhũng, lãng phí” ⁽⁴⁾. Để thực hiện yêu cầu này cần tiếp tục đẩy mạnh hoàn thiện các quy định về xây dựng Đảng và các thiết chế khác của hệ thống chính trị…, cơ chế, thể chế chính sách, pháp luật trong quản lý các lĩnh vực kinh tế - xã hội theo hướng đầy đủ, chính xác, rõ ràng, phù hợp thực tiễn, công khai, minh bạch, thuận tiện sử dụng và dễ kiểm soát để bất kỳ cán bộ, công chức, viên chức dù ở cương vị nào trong quá trình thực thi công vụ cũng phải làm đúng vai, đúng việc, đúng trách nhiệm và không thể lợi dụng để trục lợi thông qua hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực. Nói cách khác, mức độ hoàn thiện của cơ chế, thể chế chính sách, pháp luật quản lý các lĩnh vực kinh tế - xã hội là điều kiện để hình thành cơ chế và hệ thống các biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn và hướng tới mục tiêu “không thể nhũng nhiễu, tiêu cực” trong khu vực hành chính, dịch vụ công.

       3. Tăng cường trách nhiệm người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị.

      Nhũng nhiễu, tiêu cực luôn là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn và thường nảy sinh ngay trong hoạt động thực thi công vụ, giải quyết công việc thuộc chức năng, nhiệm vụ của cơ quan, tổ chức, đơn vị nhưng thực tế việc tự phát hiện những hành vi này trong nội bộ cơ quan, đơn vị còn yếu còn và rất hạn chế. Thực trạng này có nhiều nguyên nhân nhưng phải thẳng thắn thừa nhận rằng vai trò và trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị trong phòng, chống nhũng nhiễu, tiêu cực chưa được thực hiện đúng và đề cao. Do đó, để phòng ngừa, ngăn chặn và tiến tới đẩy lùi hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã xác định cần phải: “ Quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu trong kiểm tra, phát hiện, xử lý tham nhũng” ⁽⁵⁾. Theo đó, trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị trong kiểm tra, phát hiện, xử lý tham nhũng và phòng, chống hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực được biểu hiện cụ thể như sau:

      - Không ngừng xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có phẩm chất, năng lực tốt, bản lĩnh chính trị vững vàng, quyết đoán trong hành động chống tham nhũng, tiêu cực, coi trọng kỷ luật, kỷ cương, liêm chính và tinh thần trách nhiệm phục vụ nhân dân. Lấy kết quả công việc, sự hài lòng và tín nhiệm của nhân dân làm tiêu chí quan trọng để đánh giá chất lượng cán bộ, công chức, viên chức trong hoạt động công vụ.

      - Thực hiện đa dạng, hiệu quả các phương thức kiểm soát quyền lực như kiểm tra, thanh tra, giám sát, kiểm toán, tăng cường công khai, minh bạch đi đôi với trách nhiệm giải trình, thực hành văn hóa giao tiếp công sở, các quy tắc ứng xử và những việc cán bộ, công chức, viên chức không được làm nhằm nâng cao hiệu quả phát hiện tham nhũng và các hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực trong hoạt động công vụ.

      - Không ngừng mở rộng và phát huy dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân, thực hiện nghiêm, có hiệu quả các quy định về dân chủ ở cơ sở, công tác tiếp dân, đối thoại với nhân dân, giải quyết kịp thời những phản ánh, kiến nghị, khiếu nại, tố cáo hợp pháp, chính đáng của nhân dân. Thường xuyên, tích cực phòng, chống và xử lý nghiêm các hành vi lợi dụng dân chủ… để vi phạm quyền làm chủ của nhân dân.

      - Kiên quyết và kịp thời xử lý, thay thế cán bộ lãnh đạo, quản lý có các biểu hiện  tham nhũng, nhũng nhiễu, tiêu cực… Xử lý nghiêm những cán bộ, công chức, viên chức lợi dụng chống tham nhũng, tiêu cực để vu khống, gây chia rẽ, làm mất đoàn kết nội bộ hay có hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực, gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp.

      - Áp dụng, kiến nghị cơ quan, người có thẩm quyền áp dụng các biện pháp thu hồi tài sản tham nhũng, tiêu cực về cho nhà nước, cơ quan, tổ chức, đơn vị và nhân dân.

      Tóm lại, thực hiện tốt các trách nhiệm trên đây không chỉ giúp phòng ngừa, ngăn chặn và loại bỏ hành vi tham nhũng, nhũng nhiễu, tiêu cực ra khỏi hoạt động của cán bộ, công chức, viên chức trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị nhà nước nói chung mà còn là các giải pháp hữu hiệu để định hình khuynh hướng “không dám nhũng nhiễu, tiêu cực” trong khu vực hành chính, dịch vụ công./.   

(1) Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng.

(2) Tạp chí Cộng sản ngày 30/01/2023 https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/tin-tieu-diem/-/asset_publisher/s5L7xhQiJeKe/content/dau-tranh-phong-chong-tham-nhung-tieu-cuc-nhin-lai-10-nam-qua-dinh-ra-phuong-huong-nhiem-vu-cho-thoi-gian-toi

(3) Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng.

(4) (5) Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về tổng kết công tác xây dựng Đảng và thi hành Điều lệ Đảng tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần th ứ XIII của Đảng.

Admin Lê Hồng Phong